Wczele (Łębno, Pczelicz, Szachownica, Szczela, Wczela, Wszczele, Wszczelic, Leben, Zemsta alias Szachownica, po słowiańsku Łębno odmiany Leben, i Zemsta. Polska encyklopedja szlachecka . Instytut kultury historycznej.

Alternatywne nazwy Łębno, Pczelicz, Szachownica, Szczela, Wczela, Wszczele, Wszczelic, Leben, Zemsta
Pierwsza wzmianka 1368 (pieczęć) 1401 (zapiska)

Opis herbu
Tarczę stanowi szachownica złoto-srebrna. W klejnocie murzynka z takąż szachownicą, w sukni srebrnej z takąż przepaską na włosach.
Labry: złote podbite srebrem.
Herb ten występuje w kilku odmianach barw szachownicy: srebrno-czerwona, czarno-złota, błękitno-srebrna i srebrno-czerwona. Niektóre rodziny pieczętowały się herbem z chłopem w klejnocie.
Herb Wczele łamie zasadę alternacji heraldycznej, zabraniającej kładzenia metalu na metal (i barwy na barwę). Jednakże istnieją opinię, że zasada alternacji nie dotyczy sąsiadujących pól, a jedynie figur w polach.
Najwcześniejsze wzmianki

• 1368 pieczęć Czemy z Właściejowic starosty sieradzkiego,
• 1401 najstarsza wzmianka o herbie w zapiskach sądowych.

Legenda herbowa
Każdy herb szlachecki posiadał własną, wywodzącą się z dawnych bajek i mitów legendę. Na podstawie dawnych mitów i/lub godła oraz klejnotu, wyjaśniała ona pochodzenie herbu i rodu. Marek Derwich w książce Herby, legendy, dawne mity przytacza za Gniazdem cnoty Paprockiego legendę herbu Wczele. Otóż protoplasta rodu brał udział w pierwszej wyprawie krzyżowej. Podczas oblężenia Jerozolimy saraceńska księżniczka wyzywała rycerzy na pojedynek szachowy. Zwycięzca miał prawo z całej siły zdzielić przeciwnika szachownicą W ŁEB - stąd nazwa herbu: ŁĘBNO. Analogicznie WCZELE pochodzi od uderzenia w czoło. Według innej wersji protoplastą rodu był Ślązak Holub, który podczas swoich podróży trafił na dwór murzyńskiego króla. Córka monarchy wyzwała go na pojedynek na wyżej opisanych zasadach. Holub grzmotnął ją w głowę tak mocno, że połamał szachownicę, za co od ojca królewny otrzymał herb.

Herbowni
Lista sporządzona została na postawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Najobszerniejszą listę herbownych (w infoboksie) stworzył Tadeusz Gajl w swoim Herbarzu Polskim. Wadą tego opracowania jest przeważnie bezkrytyczne podejście do mniej pewnych źródeł.
Wbrew Sienkiewiczowi, herbem tym nie pieczętował się ród Zagłobów. Pieczętowali się oni bowiem herbem własnym.

Znani herbowni
• Bernard Pretwicz, rotmistrz królewski, starosta barski i trembowelski, brał udział w walkach przeciw Tatarom.
• Jakub Pretwicz, wojewoda podolski 1607-1613, brał udział w walkach przeciw Kazakom i Tatarom.
• Achacy Cema, wojewoda malborski, kasztelan gdański od 1531.
• Achacy Cema, wojewoda pomorski 1566-1576.
• Fabian Cema, wojewoda malborski 1566 -1580.
• Fabian Cema, wojewoda malborski 1581–1605.
• Melchior Gurowski, kasztelan międzyrzecki 1689, gnieźnieński 1695, poznański 1697.
• Władysław Roch Gurowski, marszałek nadworny litewski od 1768,marszałek wielki litewski od 1781.
• August Chełkowski, Senator 1989 - 1999 ,marszałek senatu RP II kadencji .

Herbowni
Razem 97 nazwisk
B
Bacewicz, Berkowski
C
Ceyma, Chełkowski, Chomentowski, Chomętowski, Chudzicki, Chwałkowski, Chyłkowski
D
Daleszyński, Dobiejewski, Dobiejowski, Dobkiewicz, Droszewski, Drożewski, Drożowski, Druff, Druw, Dzberkowski, Dziakiewicz, Dziakowicz, Dziekczyński, Dzieleczyński, Dzieleszyński, Dzieszulski.
F
Figler, Foglar, Fogler
G
Gałęski, Gawroński, Głowczyński, Głuchowski, Gniazdowski, Golanka, Golian, Grabowiec, Grabowski, Grabski, Gurowski
H
Herman, Hołub
I
Iwan
J
Jabłkowski
K
Kaczanowski, Karchowski, Karmański, Karmieński, Karmiński, Karszanowski, Kemblan, Kęblan, Kościński, Kotowiecki, Kucharski
L
Lechon, Lechoń, Libek, Libeko, Lucieński, Luciński, Ludsławski, Ludzisławski, Luteński, Lutyński
M
Mieleński, Mieliński, Mieloński, Mileński, Miliński, Mrawiński, Mrowiński, Myślecki, Myślęcki
N
Naleski, Nalewski
P
Pasikon, Pelcz, Piasecki, Płuchowski, Pogorzelski, Pretficz, Pretwicz, Prytwicz,
R
Rumiejewski, Rumiejowski, Rumiewski, Runiewski, Rzegnowski, Rzegocki, Rzeszotarski
S
Setlewski, Siekowski, Skoraczewski, Solecki, Szetlewski, Szołowski, Szomański, Szucki
T
Tłuchowski, Trzecki, Tumigrała
W
Wielicki, Włościejewski, Włościejowski, Wolanowski, Wsołowski, Wszołowski
Z
Zagłoba, Zagroba, Zberkowski, Zuillard

Postacie literackie pieczętujące się herbem Wczele
Jan Onufry Zagłoba – bohater cyklu powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem, Potop oraz Pan Wołodyjowski.
Przypisy
1. Skocz do góry alias Szachownica, po słowiańsku Łębno odmiany Leben, i Zemsta Polska encyklopedja szlachecka . Instytut kultury historycznej. t. 3, 1938. s.13
2. Skocz do góry Andrzej Kulikowski: Wielki herbarz rodów polskich. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 311-313. ISBN 83-7391-523-0.
3. Skocz do góry Marek Cetwiński, Marek Derwich: Herby, legendy, dawne mity. Wrocław: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989, s. 151. ISBN 83-603-01809-4.
4. Skocz do góry Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku: ponad 4700 herbów szlacheckich 49 tysięcy nazwisk 60 tysięcy rodów. L&L, 2011. ISBN 978-83-60597-68-2.

Etymologia

Dzberki - Wielkopolska: Dzberki, dziś Zberki, poznańskie, gmina Dominowo.

Dzberkowski, Zbarkowski, Zberkowski - Wielkopolska: Dzberki, dziś Zberki, poznańskie, gmina Dominowo.

Dzberski - Wielkopolska: Dzberki, dziś Zberki, poznańskie, gmina Dominowo; Małopolska: Dzber, dziś Ceber, tarnobrzeskie, gmina Bogoria.